بطور مثال در بیماری فنیل کتونوری نقص در آنزیم تبدیل کننده فنیل آلانین به تیروزین (فنیل آلانین هیدروکسیلاز I و II) دیده می شود. فنیل آلانین به صورت نرمال به مقدار کم در حضور یک آنزیم به نام ترانس آمیناز به اسید فنیل پیروویک تبدیل می شود. مازاد فنیل آلانین در این پروسه تبدیل به تیروزین شده و به راحتی از طریق کلیه ها دفع می گردد. اسید فنیل پیروویک هم در متابولیسم بدن به سایر اجسام کتونی تبدیل و از طریق ادرار دفع می شود. فقدان آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلاز I، موجب بروز بیماری فنیل کتونوری کلاسیک می شود. در غیاب آنزیم های فنیل آلانین هیدروکسیلاز، سطح فنیل آلانین و اسید فنیل پیروویک افزایش یافته و اثرات سمی و مخربی بر روی سلولهای عصبی برجا می گذارد. این نوزادان در بدو تولد علایم چندانی ندارند ولی بیشتر والدین از خواب آلودگی و یا خوب شیر نخوردن آنها شکایت دارند. در صورت عدم تشخیص و عدم درمان به موقع، این اختلال منجر به گرفتگی شدید عضلانی، اختلال رشد جسمی، کاهش ضریب هوشی، تشنج، تهوع، استفراغ، راش های پوستی شبه اگزما، تبدیل بوی عرق و ادرار به بویی شبیه بوی موش، روشن تر شدن رنگ پوست و موی در مقایسه با سایر اعضای خانواده می گردد. بعلاوه اختلالات رفتاری، بیش فعالی و در بچه های بزرگتر ویرانگری نیز مشاهده می شود.

- چهارده بیماری در این گروه قرار گرفته اند.

علایم بالینی:

بطور کلی سن شروع علایم و نوع علایم بسته به نوع بیماری بسیار متغیر است. اکثر این نوزادان در بدو تولد سالم بوده و هیچ علامتی ندارند. بعضی از بچه ها در صورت عدم درمان، به عقب ماندگی جسمی و ناتوانی ذهنی دچار می شوند. بعضی هم علایمی نظیر خواب آلودگی، نق زدن، خوب شیر نخوردن، استفراغ و تحریک پذیری دارند. در صورت عدم درمان مشکلات شدیدتری نظیر مشکلات تنفسی، تشنج، ورم مغزی، کما و مرگ نیز رخ می دهد.

اکثر اختلالات اسیدهای آمینه با یک سری تغییرات پاتولوژیک (مرضی) در غشاء میلین سیستم عصبی مرکزی همراه هستند که به آن Spongy Myelinopathy = SM می گویند. بر مبنای نوع اسید آمینه که افزایش می یابد اختلالات مختص هر بیماری بروز می کند. بوی موش در بیماری PKU، بوی کارامل سوخته و یا بوی شربت افرا در بیماری MSUD و بوی کلم در بیماری تیروزینمی تیپ I از نشانه های کلینیکی اختصاصی اختلالات اسیدهای آمینه می باشد. در بیماری هموسیستیینوری اختلالات قلبی - عروقی، انفارکتوس مغزی، اختلالات چشمی و مشکلات یادگیری دیده می شود.

 

غربالگری نوزادان:

طی غربالگری بیماریهای متابولیک در نوزادان 2 تا 7 روزه با استفاده از تست MS/MS مارکرهای مربوط به اسیدهای آمینه اندازه گیری می شود.

از جمله مارکرهایی که طی این غربالگری اندازه گیری می شوند می توان از اسیدهای آمینه متیونین، گلیسین، لوسین، ایزولوسین، والین، فنیل آلانین و تیروزین نام برد، که بعنوان مارکرهای اولیه غربالگری اختلالات اسیدهای آمینه محسوب می گردند. در صورتی که درغربالگری نتیجه تست های فوق بالاتر از حد نرمال باشد، باید تست MS/MS 1 الی 2 روز بعد با خونگیری مجدد، تکرار شود. بدیهی است در صورت وجود مشکل آنزیمی میزان این مارکرها در نمونه دوم افزایش بیشتری پیدا خواهند کرد.

مارکرهای ثانویه: بعد از تایید افزایش مارکرهای اولیه طی دو مرحله نمونه گیری فوق، تغییرات مارکرهای ثانویه طی دو مرحله نمونه گیری نیز محاسبه می شود.

مارکرهای ثانویه عبارتند از:

- نسبت فنیل آلانین/تیروزین (به طور نرمال کمتر از 9/1) در بیماری PKU،

- نسبت لوسین/فنیل آلانین (به طور نرمال کمتر از 7/4) نسبت لوسین/آلانین (به طور نرمال کمتر از 5/1) نسبت والین/فنیل آلانین (به طور نرمال کمتر از 2/5) در بیماری MSUD،

- نسبت متیونین/فنیل آلانین (به طور نرمال بین 17/0 تا 2/1) در بیماری هموسیستینوری و هایپرمتیونمیا،

- نسبت تیروزین/سیترولین در تیروزینمیا،

- نسبت گلیسین/آلانین در هایپرگلایسینمیا غیر کتوتیک،

در صورت مشاهده این تغییرات در مارکرهای ثانویه، جواب فرد به عنوان یک جواب "خارج از محدوده نرمال" تلقی و بعنوان یک تست "مشکوک" از نظر اختلالات اسیدها آمینه گزارش و انجام تست های تاییدی یا تشخیصی برای تایید تشخیص بیماری توصیه می گردد

تشخیص:

انجام تست پروفایل اسیدهای آمینه ی پلاسما به روش HPLC: به صورت افزایش و یا کاهش اسیدهای آمینه متیونین، گلیسین، لوسین، ایزولوسین، والین، فنیل آلانین و تیروزین نمودار می شود.

انجام تست پروفایل اسیدهای آمینه ی ادرار: به صورت افزایش دفع ادراری اسیدهای آمینه فوق مشخص می شود.

افزایش سطح کتون بادیها در ادرار.

انجام پروفایل اسیدهای ارگانیک در ادرار.

اندازه گیری میزان بیوپترین ادرار.

اندازه گیری سطح آنزیم ها در فیبروبلاست ها

در موارد مشکوک به هایپرگلایسمی غیر کتوتیک اندازه گیری نسبت گلایسین CSF به گلایسین پلاسما

انجام تست های ژنتیکی: امروزه تست های ژنتیکی خاصی وجود دارند (DNA tests) که با کمک آنها می توان در بافت جنین و یا خون فرد مورد نظر مشخص نمود که آیا حامل ژن معیوبی هستند یا خیر.

 

درمان:

هدف اصلی درمان در این بیماریها موارد ذیل می باشد:

سعی در جلوگیری از تجمع متابولیت سمی و نیز جبران ماده متابولیکی که دچار کمبود شده است

خروج ماده سمی انباشته شده در بدن با روشهایی مانند تجویز مایعات (برای جبران کمبود شیر خوردن، افزایش جریان گردش مایعات و اطمینان از دفع موثر متابولیت های توکسیک)

درمان با ویتامین ها (به عنوان کوفاکتورهای درمانی در موارد نقص و کمبود گروه های مرتبط و افزایش متابولیسم)

 

- برای این اختلالات درمان صد در صد وجود ندارد و فقط باید سعی نمود با استفاده از رژیم های غذایی مخصوص، از ایجاد عوارض این بیماریها تا حد ممکن پیشگیری شود.

- هدف اصلی درمان در اختلالات اسیدهای آمینه رسیدن مقدار کافی اسیدهای آمینه و یا پروتیین برای حفظ فرآیند رشد می باشد ولی نباید از آن حد فراتر رود که موجب آسیب به بدن در اثر افزایش اسیدهای آمینه گردد.

- رژیم های غذایی در هر یک از این اختلالات به نحوی طراحی می شود که حاوی مقدار مورد نیاز از آن اسید آمینه خاصی می باشد که در آن بیماری افزایش می یابد و در نتیجه از رسیدن مقدار زیاد اسید آمینه سمی به بدن جلوگیری می شود. به همین دلیل در اکثر این اختلالات از شیر خشک های مخصوصی استفاده می شود.

- بدلیل آنکه این شیر خشک های مخصوص درمان کاملی محسوب نمی شوند، باید سطح این اسیدهای آمینه، طی پروسه درمان به شدت تحت کنترل باشد. همینطور باید علایم عصبی ناشی از کمبود و یا افزایش مواد توکسیک نیز بطور دایم پایش شود.

- بطور مثال در درمان PKU با حذف غذاهای حاوی فنیل آلانین می توان بیماری را مدیریت نمود. در این بیماران باید از مصرف ترکیبات شیرین کننده مصنوعی مثل آسپارات (L-aspartylphenylalanine) که در بسیاری از درمانهای اطفال به عنوان جانشین سوکروز استفاده می شود خودداری شود.

- تجویز دوز بالایی از ویتامین B6، فولات و سایر ویتامین ها به بیماران مبتلا به هموسیستینوریا، سبب کاهش سطح هموسیستیین می شود.