مثانه تحریک پذیر یا «سندرم مثانه بیش فعال» (Overactive Bladder, OAB) یک اختلال شایع است که با علائمی مانند نیاز ناگهانی و فوری به دفع ادرار، تکرر ادرار، و گاهی بی اختیاری ادراری همراه است. این وضعیت به ویژه در زنان شیوع بیشتری دارد و میتواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در این متن، به بررسی علل، روشهای تشخیص، و راهکارهای غیردارویی مدیریت این مشکل میپردازیم.

علل مثانه تحریک پذیر در زنان

علت دقیق مثانه تحریک پذیر همیشه مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل فیزیولوژیک و سبک زندگی در بروز آن نقش دارند:  

۱. تغییرات هورمونی: کاهش سطح استروژن پس از یائسگی میتواند به ضعف عضلات کف لگن و افزایش حساسیت مثانه منجر شود.  

۲. آسیبهای عضلانی: زایمانهای طبیعی متعدد یا جراحیهای لگنی ممکن است به عضلات کف لگن آسیب زده و کنترل مثانه را مختل کنند.  

۳. عوامل عصبی: اختلال در سیگنالهای عصبی بین مثانه و مغز میتواند باعث انقباضات غیرارادی مثانه شود.  

۴. سبک زندگی: مصرف کافئین، الکل، یا نوشیدنیهای گازدار (مواد محرک مثانه)، چاقی، و کمتحرکی از عوامل تشدیدکننده هستند.  

بر اساس مطالعات انجمن اورولوژی آمریکا، حدود ۳۳ میلیون زن در آمریکا به درجاتی از مثانه تحریکپذیر مبتلا هستند که اغلب با افزایش سن تشدید میشود. 

تشخیص مثانه تحریک پذیر

تشخیص این سندرم نیازمند ارزیابی دقیق پزشکی است تا شرایط مشابه (مانند عفونت ادراری یا سنگ مثانه) رد شود. مراحل معمول شامل موارد زیر است:  

- تاریخچه پزشکی: پرسش درباره الگوی دفع ادرار، تعداد دفعات، و عوامل محرک.  

- دفترچه ادراری: ثبت زمان، حجم، و علائم همراه هر بار دفع ادرار برای ۳ تا ۷ روز.  

- معاینه فیزیکی: ارزیابی قدرت عضلات کف لگن و بررسی افتادگی اندامهای لگنی.  

- تست ادرار: برای رد عفونت یا وجود خون در ادرار.  

- تستهای تخصصی: در موارد پیچیده، آزمون یورودینامیک (بررسی فشار مثانه) انجام میشود.  

درمانهای غیردارویی

بسیاری از زنان میتوانند با تغییرات سبک زندگی و تمرینهای هدفمند، علائم را کاهش دهند. این روشها بر پایه شواهد علمی توصیه میشوند:  

۱. تغییرات رفتاری  

- آموزش مثانه: افزایش تدریجی فاصله بین دفعات ادرار (مثلاً هر ۲ ساعت) برای بهبود کنترل مثانه.  

- مدیریت مایعات: کاهش مصرف مایعات پیش از خواب و پرهیز از محرکها مانند قهوه، چای، و نوشابه.  

۲. تمرینات کگل Kegel

تقویت عضلات کف لگن با انقباض منظم این عضلات (۱۰ ثانیه انقباض، ۱۰ ثانیه استراحت، ۳ بار در روز) میتواند تا ۷۰٪ بهبود علائم را به همراه داشته باشد

۳. فیزیوتراپی کف لگن

فیزیوتراپیستها با استفاده از تکنیکهای دستی یا بیوفیدبک (بازخورد حسی) به زنان کمک میکنند تا عضلات مناسب را شناسایی و تقویت کنند.  

۴. مدیریت وزن 

چاقی فشار اضافی بر مثانه وارد میکند. کاهش ۵-۱۰٪ وزن بدن میتواند علائم را بهطور چشمگیری کاهش دهد

۵. طب سوزنی و تحریک عصبی  

برخی مطالعات نشان میدهند طب سوزنی یا تحریک عصبی از طریق پوست (PTNS) میتواند با تنظیم فعالیت عصبی مثانه مؤثر باشد.  

سخن پایانی

مثانه تحریکپذیر اگرچه آزاردهنده است، اما اغلب با ترکیبی از اصلاحات سبک زندگی و تمرینهای هدفمند قابل مدیریت است. مهمترین قدم، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و دریافت برنامه درمانی شخصیسازیشده است. یادآوری این نکته ضروری است که این اختلال «طبیعی» نیست و نباید بهعنوان بخشی اجتنابناپذیر از افزایش سن پذیرفته شود.  

با آگاهی از علل و گزینه های درمانی، زنان میتوانند کنترل بهتری بر سلامت خود داشته باشند و کیفیت زندگی را بهبود بخشند.