مقدمه: دنیا همواره شاهد پدید آمدن ویروسهای نوظهور بوده است. بهترین مثال برای این مورد، ظهور ویروس ایدز (HIV) در دهه 80 و ویروسهای آنفلوانزای جدید و بروز چندین جهان گیری آن طی یک قرن گذشته هستند.

کرونا ویروسها در سال 1965 کشف شدند. این ویروسها را به دلیل برجستگی های تاج مانند (crown-like) پروتئینی در سطح آنها به این نام می نامند. تا بحال 4 نوع کرونا ویروس انسانی کشف شده است که سبب 15 درصد از سرماخوردگیها می شوند. البته مواردی از مشکلات تنفسی جدی تر شامل کروپ یا خروسک، تشدید آسم، برونشیولیت (عفونت مجاری کوچک هوایی ریه ها در شیرخواران و اطفال کوچک) و پنومونی یا ذات الریه (عفونت ریه) نیز به دنبال ابتلا به این ویروسها رخ می دهد و حتی التهاب روده (انتریت یا کولیت) در شیرخواران و احتمالا عفونتهای مغزی (انسفالیت یا مننژیت) را نیز سبب می شوند. این ویروسها در تمام جهان شایع بوده، در فصل سرما بیشتر بروز نموده و تا سن بزرگسالی اغلب قریب به اتفاق انسانها به دلیل ابتلای قبلی بر علیه آنها پادتن دارند، هر چند عفونت مجدد هم شایع می باشد.
در سالهای 2002 میلادی، ویروس جدیدی از خانواده کرونا به نام سارس (SARS-CoV) شیوع پیدا کرد. سارس مخفف سندرم شدید تنفسی حاد است. بررسیها نشان داد خاستگاه این ویروس، بازار فروش حیوانات زنده در استان گوانگ دونگ چین جنوبی بوده و اینکه احتمالا خفاش نعل اسبی چینی، مخزن این ویروس بوده است. سارس مرگ ومیری در حدود 10 تا 15 درصد داشته و سبب ابتلای 8427 انسان و مرگ 813 بیمار در 30 کشور جهان شد ولی از سال 2004 دیگر موردی از آن گزارش نگردید.
در ژوئن سال 2012 ویروس کرونای جدید دیگری به نام مِرس (MERS-CoV) در عربستان سعودی از مردی که به دلیل پنومونی شدید و نارسایی کلیه فوت نموده بود، جدا شد. مرس مخفف سندرم نارسایی تنفسی خاورمیانه است. مرس تا بحال سبب ابتلای 2506 نفر و مرگ 862 بیمار گردیده است. به عبارتی هر چند مرس سرایت پذیری خیلی کمتری از سارس دارد ولی مرگ و میر بالاتری در حد 35 درصد را نشان داده است. این ویروس نیز با مخازن حیوانی بخصوص خفاش و شتر رابطه داشته و مصرف شیر پاستوریزه نشده شتر در ابتلا به آن نقش داشته است.
و اما در 31 ماه دسامبر ٢٠١٩ میلادی، موارد متعددی از عفونت شدید تنفسی در شهر ووهان استان هوبای کشور چین گزارش شد. در ابتدا بر اساس مشاهدات اینگونه به نظر می رسید که برخی از بیماران تاریخچه حضور یا کار در بازار عمده فروش ماهی و غذاهای دریایی آنجا را دارند. بازار مذکور بلافاصله در روز اول ژانویه ٢٠٢٠ تعطیل شد و اقدامات سلامت محیط و گندزدایی در آنجا به طور کامل انجام گرفت. چند روز بعد، پس از رد تشخیص آنفلوانزای فصلی، آنفلوانزای پرندگان، آدنوویروس، کورونا ویروس سارس، کورونا ویروس مرس و سایر عوامل بیماریزای دیگر، در ٩ ژانویه ٢٠٢٠ ویروسی به عنوان عامل بیماری در ١٥ نفر از ٥٩ بیمار بستری اعلام شد که باعث نگرانی زیادی شد: یک بتا کورونا ویروس جدید که ٧٠% قرابت ژنتیکی با سارس داشت. این ویروس ابتدا به نامهای کرونا ویروس جدید (Novel Coronavirus)، کرونا ویروس ووهان و کرونا ویروس جدید 2019 یا 2019-nCoV نامیده شد ولی نام نهایی و فعلی آن ویروس کرونای سارس دو یا SARS-CoV-2 بوده و بیماری ناشی از آن را بیماری ناشی از عفونت کرونا ویروس 2019 یا COVID-19 می گویند. این بیماری نیز یک بیماری قابل انتقال از حیوان (خفاش و پانگولین) به انسان محسوب می شود هر چند در حال حاضر بین انسانها انتقال می یابد.

راههای انتقال بیماری: راه اصلی انتقال این ویروس، قطرات تنفسی فرد مبتلاست که با سرفه یا عطسه یک فرد بزرگسال می تواند تا حدود 2 متر به اطراف پخش شود. از راه تماس مستقیم و پوستی (مثل دست دادن) با فرد مبتلا و حتی تماس با اشیای آلوده به ترشحات تنفسی فرد مبتلا مثل وسایل شخصی آلوده نیز منتقل می شود. ویروس عمدتا در زمان بیماری علامتدار قابل انتقال است. ویروس SARS-CoV-2 روی سطوح مختلف (دستکش یا ماسک، سطوح کاغذی، پلاستیکی، شیشه ای، فلزی، چوبی و...) بین چند ساعت تا چند روز زنده می ماند. نکته اینکه انتقال از راه آب یا غذا بعید است.
علایم بیماری: این بیماری در کودکان شیوع کمتری داشته و اغلب خفیفتر است. طبق آمارهای موجود، بین یک تا 5 درصد موارد قطعی بیماری در سن زیر 18 سال رخ داده است که بیشتر آنها از راه تماس با اعضای خانواده به این بیماری مبتلا شده بودند.
دوره کمون بیماری (از زمان ورود ویروس به بدن تا شروع علایم) 2 تا 14 روز است. هر چند گاهی بیماری بی علامت است ولی اغلب علایمی شبیه سرماخوردگی معمولی رخ می دهد. تب، سرفه، احتقان و آبریزش بینی، گلودرد، احساس تنگی نفس، اسهال، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، بیحالی و خستگی، سردرد، درد عضلانی، از بین رفتن حس بویایی و چشایی و بثورات پوستی از علایم بیماری هستند که لزوما همگی در یک بیمار دیده نمی شوند. بر خلاف بالغین که تب و سرفه از علایم شایع در شروع بیماری هستند، در حدود نیمی از کودکان تب در شروع بیماری رخ نمی دهد ولی در مقابل، مشکلات گوارشی مثل درد شکمی، اسهال یا استفراغ در کودکان شایعتر است. در حدود 30 تا 40 درصد بیماران، پنومونی یا عفونت ریه رخ میدهد ولی تعداد خیلی کمی در حدود 5 درصد بیماران دچار تنگی نفس بارز و تند شدن تنفس یا هیپوکسی (کمبود اکسیژن خون) یا سیانوز (کبودی دوردهان) شده و گاهی به بستری در بخش مراقبتهای ویژه نیاز پیدا می کنند. کلا احتمال بستری شدن کودکان در این بیماری حدود 6 تا 20 درصد است. عوارض شدید مثل نارسایی شدید تنفسی، شوک و فوت در موارد نادر رخ می دهد. سیر بیماری در 7 تا 10 روز اول پیشرونده است و اگر عارضه ای رخ ندهد، معمولا طی 2 هفته بهبودی حاصل می گردد هر چند گاهی احساس خستگی زودرس بیشتر طول می کشد.
شیرخواران (سن کمتر از یکسالگی) حدود 15 درصد مبتلایان زیر 18 سال را تشکیل داده و متاسفانه شدت بیماری و عوارض در این سن بیشتر از کودکان بزرگتر است (البته نه همیشه). همچنین بیماری کووید 19 در موارد زیر شدیدتر یا خطیر تر است: بیماری قلبی- عروقی یا ریوی، آسم، دیابت، نارسایی کلیه یا دیالیزی بودن، چاقی شدید، نقص ایمنی و بدخیمی (سرطان) و سن بالای 60 سال.
عارضه خاصی به دنبال بیماری کووید 19 حتی گاهی چند هفته پس از بهبودی دیده شده است که به آن سندروم التهابی چند عضوی (MIS-C) می گویند. این عارضه، با ادامه یا عود تب، درگیری یا نارسایی چند عضو (قلبی، گوارشی، خونی، عصبی، کلیوی یا بثورات پوستی) و افزایش آزمایشات التهابی بدن مشخص می شود. این حالت ذاتا خطیر بوده و بستری، بررسی و درمان دقیق را زیر نظر پزشک می طلبد.
تشخیص: طبق راهنمای کشوری کووید 19، هر کودک که دچار سرفه یا لرز یا گلودرد و تنگی نفس با یا بدون تب شود، مشکوک به این بیماری تلقی می شود. همچنین، هر کودکی که با تب یا هر علامت تنفسی یا گوارشی یا بثورات پوستی شبیه بیماری کاوازاکی مراجعه نماید و طی 2 هفته قبل با بیمار میتلا به کووید 19 در تماس بوده باشد، مشکوک به این بیماری است. هر چند ممکن است در آزمایشات خونی بیماران، کاهش لنفوسیتهای خون (نوعی از گلبول سفید)، و افزایش نشانگر التهابی به نام پروتئین C (CRP) دیده شود ولی این همیشگی نبوده و اساس تشخیص بیماری، نمونه گیری از حلق و حلق-بینی برای انجام تست آزمایشگاهی واکنش زنجیره ای پلیمراز (RT-PCR) است که در مراکز منتخب انجام می شود. منفی بودن یک بار این تست لزوما رد کننده بیماری نیست. تست سرولوژی خونی که پادتنهای ایجاد شده در خون بیماران بر علیه ویروس را بررسی می کند، نیازمند گذشت تقریبا 2 هفته از شروع بیماری است و بیشتر برای موارد مشکوک به بیماری کووید 19 که تست PCR مشکوک گزارش می شود، موارد بی علامت بیماری یا سندروم التهابی چند سیستمی با شروع دیررس مفید می باشد. عکس سینه و دقیقتر از آن سی تی اسکن از ریه در تشخیص به پزشک کمک میکنند ولی همیشه غیر طبیعی نیستند.
درمان: هنوز داروی موثر بر علیه این ویروس کشف نشده است هر چند مطالعات محدود، اثراتی برای برخی داروهای ضد ویروسی نشان داده است که توسط پزشکان برای بیماران بستری تجویز می گردد. اساس اقدامات درمانی برای بیماران، اقدامات حمایتی مثل استراحت، مصرف مایعات، کنترل تب و پیگیری سیر بیماری است. برای بیماران بستری، تجویز مایعات تزریقی، درمان شوک و تجویز اکسیژن و کمکهای تنفسی بکار می رود. آنتی بیوتیک برای موارد پنومونی باکتریال (کلا شک به عفونت باکتریال ثانویه) تجویز می گردد.
بیمارانی که در منزل پیگیری می شوند، باید در صورت بروز موارد زیر به پزشک یا بیمارستان مراجعه نمایند:
1- تنفس تند یا احساس تنگی نفس
2- کاهش هوشیاری و خواب آلودگی مداوم
3- استفراغ مکرر یا عدم توانایی خوردن و آشامیدن
4- ادامه تب بیش از 3 روز
5- بیقراری مداوم، سردرد یا درد شکم شدید و مداوم
6- عطش مداوم یا کاهش واضح ادرار
7- بدتر شدن علایم بیماری پس از بهبودی نسبی
پیشگیری: بیمار مبتلا به کووید 19 که در منزل درمان می شود باید در اتاق جداگانه نگهداری شده (یا دست کم یک متر با سایرین فاصله داشته) و ترجیحا توسط یک فرد سالم و بدون بیماری زمینه ای که از سن بالا برخوردار نباشد، مراقبت گردد. رعایتهای لازم شامل شستشوی مکرر دست پس از تماس با بیمار یا وسایل شخصی وی، استفاده از ماسک و ضدعفونی وسایل آلوده با الکل 70 درصد یا وایتکس یک درصد هستند که بسیار مفید و کمک کننده می باشند. شستشوی دست حتی پس از برداشتن ماسک یا در آوردن دستکش ضروری است. شستشوی البسه در لباسشویی در دمای 60 درجه یا بیشتر توصیه می شود. بیماران دست کم تا 2 هفته پس از بهبودی یا ترخیص از بیمارستان باید قرنطینه بوده و موارد فوق برای ایشان رعایت گردد.
کسانی که در تماس با بیمار مبتلا به کووید 19 بوده اند باید تا 14 روز پس از تماس مراقب بوده و به محض شروع علایم بیماری بخصوص تب، سرفه، تنگی نفس یا اسهال به پزشک یا مراکز فوریت پزشکی مراجعه کنند. تماس یافتگان توسط تیمهای سلامت پیگیری می شوند.
نوزادان مادر مبتلا به کووید 19 باید هر چه زودتر استحمام شده و در صورت شیردهی توسط مادر، رعایتهای بهداشتی شامل شستشوی دستها و سینه مادر و استفاده از ماسک انجام گیرد. این ویروس از راه شیر مادر منتقل نمی شود.
راههای کلی پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید مشابه سایر ویروسهای تنفسی و به شرح زیر اسـت:
• با توجه به اینکه این ویروس معمولا از طریق عطسه، سرفه یا تماس مستقیم با فرد بیمار (دست دادن و روبوسی و ...) یا از راه تماس غیر مستقیم با وسایل آلوده بیمار منتقل می شوند، دوری از افراد بیمار و محیطهای شلوغ توصیه می شود. فاصله دو متر (دست کم یک متر) با فرد بیمار از انتقال بیماری جلوگیری می کند. شستن مکرر دستها با آب و صابون توسط کل افراد خانواده و در صورت عدم دسترسی استفاده از محلول ضد عفونی کننده حاوی الکل، نبردن دست به چشم و بینی، تا حد امکان عدم لمس اشیای عمومی مثل کلید آسانسور یا دسته راه پله یا دست کم استفاده از دستکش یک بار مصرف، استفاده از ماسک، پوشاندن بینی و دهان در هنگام عطسه یا سرفه با آرنج یا چه بهتر با دستمال کاغذی و دفع بهداشتی آن در سطل زباله درپوش دار همگی در کاهش انتقال بیماری موثرند.

پخش قطرات تنفسی متعاقب عطسه: این قطرات، ویروسهای تنفسی را حدود یک متر یا بیشتر به اطراف پخش می کنند.

• سلامتی بدن در پیشگیری از عفونت بسیار مهم است که به معنای خوردن غذای سالم مناسب سن، خواب کافی و ورزش منظم است.
• واکسیناسیون کشوری مگر در زمان ابتلا به بیماری کرونا در فرد یا خانواده، بی خطر بوده و توصیه می شود. با توجه به ادامه سیر فعال بیماری در جامعه دست کم در سال جاری و از آنجا که واکسیناسیون کشوری از بیماریهای خطیر و جدی پیشگیری می کند، تعویق واکسیناسیون توصیه نمی شود. برنامه ریزی جهت مراجعه طبق نوبت با جلوگیری از ایجاد تجمع در مرکز بهداشت ضروری است. در صورت تعطیلی موقت مراکز واکسیناسیون طبق برنامه کشوری، باید بلافاصله پس از سرگیری برنامه، پیگیری مناسب از سوی مراکز و اطلاع به خانواده ها و مراجعه والدین و کودک به موقع طبق برنامه اعلام شده جهت واکسیناسیون انجام گیرد. در پایان لازم به ذکر است که هنوز تا این لحظه، واکسن موثر بر علیه ویروس SARS-CoV-2 در جهان توزیع نشده است